Samotność to jedna z przyczyn depresji, choć często o tym zapominamy. Grupa hiszpańskich naukowców przeanalizowała wpływ samotności i wsparcia społecznego na przebieg tej choroby. Wyniki dają jasny obraz tego jak ważna jest obecność drugiego człowieka.
Starzenie się i samotność to dwa istotne zjawiska zdrowia publicznego pod względem ich negatywnego wpływu na zdrowie psychiczne seniorów. Wraz ze wzrostem średniej długości życia, zjawiska te mają tendencję do współwystępowania, co może zwiększać cierpienie psychiczne osób starszych.
Starzejące się społeczeństwo
Z powodu niskiego wskaźnika urodzeń i rosnącej średniej długości życia światowa populacja wciąż się starzeje. Zgodnie z ustaleniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), oczekuje się, że do 2050 r. globalna populacja w wieku 60 lat i starsza podwoi się do prawie dwóch miliardów (22 proc. światowej populacji). Tak wyraziste zmiany demograficzne podkreślają potrzebę promowania zdrowia i dobrego samopoczucia osób starszych.
Badania przeprowadzone w kilku krajach wskazują, że w szczególności wśród osób starszych od 19 do 30 proc. osób w wieku 60 lat zgłasza poczucie samotności. Metaanalizy wykazały ostatnio, że samotność zwiększa ryzyko demencji o 50 proc., ryzyko udaru mózgu o 30 proc. i ryzyko ogólnego pogorszenia stanu zdrowia o 30 proc. Samotność podnosi ryzyko śmiertelności nawet o 26 proc.
Samotność i ageizm
Wspomniana samotność jest silnie powiązana z różnymi stanami zdrowia psychicznego, takimi jak objawy depresyjne i lękowe oraz niższa jakość życia. Ponadto ageizm (dyskryminacja ze względu na wiek), jest coraz częściej uznawany jako główne zagrożenie dla dobrostanu seniorów. Dane Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) pochodzące od ponad 83 000 osób w 57 krajach wskazują, że 60 proc. respondentów (seniorów), z populacji ogólnej nie otrzymuje należytego szacunku.
Obecne dowody wskazują, że ageizm zwiększa ryzyko śmiertelności, spowalnia powrót do zdrowia po chorobie i przyczyna się do problemów ze zdrowiem psychicznym. W rzeczywistości niedawny przegląd systematyczny ocenił skutki ageizmu w 11 wymiarach zdrowia w 45 krajach i na podstawie dowodów empirycznych z 25 lat stwierdzono, że w 95,5 proc. badań ageizm doprowadził do negatywnych skutków dla zdrowia psychicznego.
W szczególności dyskryminacja ze względu na wiek była istotnie powiązana z depresją, lękiem, myślami samobójczymi i syndromem stresu pourazowego (PTSD). Samotność i ageizm, mimo że są niezależnymi czynnikami, są ogólnie powiązane wśród seniorów.
Współczesne badania wykazują trzy główne zależności między samotnością i ageizmem:
- internalizacja stereotypów dotyczących starzenia się, takich jak starość to samotność,
- praktyki dyskryminacyjne oparte na wieku, które zwiększają izolację i poczucie samotności,
- chroniczne odrzucenie, które może powodować unikanie kontaktów społecznych.
Wymienione zjawiska zwiększają występowanie skumulowanych czynników ryzyka, potencjalnie wywierając jeszcze bardziej negatywny wpływ na zdrowie psychiczne seniorów.
Badania naukowe. Rola rezyliencji
Jeszcze w tym roku na łamach Science Direct trzech portugalskich naukowców opublikowało badania poświęcone procesowi starzenia i związanym z tym poczuciem samotności. Za pomocą ankiety internetowej przeprowadzonej podczas pandemii COVID-19 naukowcom udało się zebrać dane 349 portugalskich seniorów w wieku 60 lat i starszych.
Badani wypełnili Skalę Niepokoju Psychologicznego Kesslera, Skrót Skali Samotności UCLA (USL-6), Skalę Ambiwalentnego Starzenia się (AAS) i Skalę Odporności Connora-Davidsona (CD-RISC-10).
Wyniki wykazały, że wśród badanych występowały umiarkowane do wysokich poziomy cierpienia psychicznego (PD) oraz umiarkowane poziomy odczuwania ageizmu, samotności i rezyliencji.
Rezyliencja to inaczej umiejętność lub proces dostosowywania się człowieka do zmieniających się warunków, adaptacja do otoczenia, uodpornianie się, plastyczność umysłu, zdolność do odzyskiwania utraconych lub osłabionych sił i odporność na działanie szkodliwych czynników.
Wspomniana rezyliencja w pełni pośredniczyła we wpływie ageizmu na ból psychiczny (PD) i częściowo pośredniczyła we wpływie samotności na PD. Naukowcy wysnuli wniosek, że to właśnie adaptacja do otoczenia stanowi ważny czynnik chroniący zdrowie psychiczne przed skutkami ageizmu i częściowo chroni zdrowie psychiczne przed skutkami samotności wśród seniorów.
Badacze sugerują także, aby rezyliencję uznać za czynnik, który należy uwzględnić w przyszłych programach interwencyjnych dotyczących zdrowia psychicznego.
Literatura nie pozostawia wątpliwości co do tego, że ageizm i samotność to dwa główne globalne zjawiska, które niosą ze sobą istotnie negatywne konsekwencje dla zdrowia psychicznego seniorów z naciskiem na odczuwane przez nich cierpienie psychiczne.
Wykazano, że rezyliencja jest jednym z czynników, które mogą chronić zdrowie psychiczne.
Szczególnie w populacji seniorów wykazała niezwykły potencjał w ochronie zdrowia psychicznego w kontekście starzenia się i częściową ochronę zdrowia psychicznego w odniesieniu do samotności.
Dlatego też sugeruje się zintegrowanie zasad promowania rezyliencji w celu poprawy samopoczucia i zdrowia psychicznego seniorów.
Rola wsparcia społecznego
W publikacji naukowej, udostępnionej na łamach portalu Wiley Online Library, grupa specjalistów opisała przebieg badań skupiających się na wpływie samotności i wsparcia społecznego w kontekście przebiegu dużych zaburzeń depresyjnych (MDD) u osób dorosłych w wieku 50 lat i starszych.
Eksperci podkreślają, że już wcześniejsze badania wykazały związek pomiędzy samotnością, poziomem wsparcia społecznego a MDD. Natomiast celem przeprowadzonych analiz było ustalenie, czy samotność pośredniczy w związku między niskim wsparciem społecznym a nawracającymi epizodami choroby.
W tym celu przeprowadzono szczegółowe wywiady medyczne w trzech okresach czasowych w okresie siedmiu lat. W ocenie wyjściowej uwzględniono 404 osoby w wieku powyżej 50 lat cierpiące na duże zaburzenia depresyjne (MDD).
W każdym wywiadzie oceniano 12-miesięczny epizod dużej depresji za pomocą Composite International Diagnostic Interview (CIDI). Do pomiaru samotności wykorzystano Skalę Samotności Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles, natomiast wsparcie społeczne oceniano za pomocą Skali Wsparcia Społecznego Oslo. Przetestowano opóźnione krzyżowo i autoregresyjne skojarzenia podłużne przy użyciu modelowania równań strukturalnych.
Wyniki wieloletnich analiz wykazały, że niższe wsparcie społeczne powodowało wyższe poziomy samotności, co z kolei przewidywało wzrost nawrotów MDD. Autorzy badań podkreślili, że działania skoncentrowane na promowaniu wsparcia społecznego wśród osób starszych cierpiących na MDD mogą zmniejszyć poczucie samotności i zapobiegać nawracającym epizodom choroby.
Źródła:
- Wiley Online Library, „The effect of loneliness and social support on the course of major depressive disorder among adults aged 50 years and older: A longitudinal study”: onlinelibrary.wiley.com;
- Science Direct, International Journal of Clinical and Health Psychology, „Loneliness, ageism, and mental health: The buffering role of resilience in seniors”: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1697260022000473?ref=pdf_download&fr=RR-2&rr=836d8ec129283bcc.